Türkçe’de parantez kullanımı

(Aynı tarihli facebook notu)

Zaman zaman değindiğim bir dilbilgisi konusuna tekrar değinmek isterim. Çünkü ne kadar anlatılsa yetmez.

Türkiye’de son 20 yıldır yapılan vahim bir hata var, parantez kullanımı ile ilgili. Bunu gazeteler başlattı. Yeni nesil de bunu gazetelerden öğrendi. Şimdi de bir çok insan kullanıyor.

Türkçe’de parantez kullanılırken, parantezin içi okunmadığında cümlenin yapısı bozulmayacak şekilde kullanılır. Parantezin tırnak işareti yerine kullanılması hatalıdır. Yaşayan dil gibi kavramlarla örtülemeyecek bir hatadır. Örneğin:

“Salona girdi, herkese (merhaba) dedi.” cümlesi Türkçe’de “Salona girdi, herkese dedi.” diye okunur, doğrudur. Ama cümle artık yanlıştır.

Parantez içine yazılacak her şey, okunmayacağı varsayılarak yazılmalıdır. Örnek:

“Markete gitti ve birşeyler (ekmek, yoğurt, sigara, vb.) satın aldı.”

Bu cümlede parantez doğru kullanılmıştır çünkü okunmasına gerek bırakmamaktadır. Parantez içi okunmadan da cümle anlamlıdır.

Peki bu hata nereden kaynaklandı?

Bu hata, gazeteler bilgisayarlı sistemlere geçiş yaparken tırnak işaretiyle ilgili yaşanan sorunlar nedeniyle, tırnak yerine parantez kullanılmasıyla başladı. Keşke hiçbir şey kullanmasalardı. Hata oturdu, kemikleşti, günlük kullanımdan bunu çıkarmak, doğrusunu anlatmak çok zorlaştı.

Belki şu size yardımcı olur: Önemli bir yere önemli bir yazı yazarken yüksek olasılıkla yazıyı okuyacak kişinin bu kuralları bildiğini ve uyguladığını düşünebilirsek daha düzgün yazmak için daha hevesli olabiliriz.